भारतले प्रयोग गरेको मिग-२१ वाइसन र मिराज-२००० को विशेषता के हो?

एजेन्सी । मिग-२१ वाइसन आधुनिक हतियार भन्दा लैजाने र मिग-२१ सिरिजको सबै भन्दा उत्कृष्ट विमान हो । यसलाई इन्टरसेप्टरको रुपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।

इन्टरसेप्टर लडाकू विमानलाई दुश्मनको विमान, खासगरि बमवर्षा र विमानमाथि हमला गर्नको लागि 'डिजाइन' गरिन्छ । भारतीय वायुसेनाले पहिलो पटक सन् १९६० मा मिग-२१ विमानलाई आफ्नो समूहमा शामिल गरेका थिए । 

कार्गिल युद्धपछि भारतीय वायुसेना आफ्नो समूहबाट पुरानो मिग-२१ विमानलाई हटाएर त्यो भन्दा उत्कृष्ट मिग २१ वाइसनलाई लिएका थिए । वाइसनलाई वलालैकाको नाम पनि दिइएको छ भने सेनाहरुले यसलाई फिशवेडको नाम दिएका छन् ।

मिग-२१ वाइसनको विशिष्टता 

मिग-२१ वाइसनकामा एउटा ठूलो सर्च एण्ड रडार जडान गरिएको छ, जुन रडान नियन्त्रण गरिएको मिसाइलाई सञ्चालन गर्छन र रडार गाइड मिसाइलहरुको मार्ग निर्देशन गर्छ । 
यो BVR प्रविधिको प्रयोग गरिएको छ, जसले सामान्य तर घातक लडाकू विमानलाई आँखाबाट ओजल मिसाइल विरुद्ध युद्ध क्षमताको सक्षम बनाउछ । 

यो लडाकू विमानमा प्रयोग गरिएको इलेम्ट्रोनिक र यसको काकपिट उन्नत किसिमको छ । मिग-२१ वाइसन ब्राजीलको अपेक्षाकृत नयाँ F-5 EM  लडाकू विमान समान छ । 

मिग-२१ वाइसन सुपरसेनिक लडाकु जेट विमान हो, जसको लम्बाइ १५.७६ मिटर र चौडाई ५.१५ मिटर रहेको छ । विना हतियार पनि यो करिब ५ हजार २सय किलोग्रामको हुन्छ तर, यसले करिब ८ हजार किलोग्रामसम्मको भारिसँग उडान भर्न सक्छ । 

सोवियत रुसको मिकोयान गुरेविच डिजाइन ब्यूरोले यसलाई सन् १९५९ मा बनाउन शुरु गरेको थियो  । सन् १९६१ मा भारतले मिग विमान रुससँग किन्ने फैसला गरेको थियो । 

पछिको अवधिमा थप सुधारको प्रक्रिया जारी छ र एमआईजी-बिसेसन यस क्रममा एमजी-बिसन सेनामा अपग्रेड गरिएको थियो । मिग-२१ एउटा हल्का सिङगल पाइलट लडाकू विमान हो र १८ हजार मिटरमाथि उचाईमा उड्न सक्छ । 

यसको स्पिड अधिकतम २,३० किलोमिटर प्रति घण्टासम्मको हुन सक्छ ।  यो आकाशबाट आकाशमा फाल्ने मिसाइल सँगसँगै बम लैजान सक्षम छ ।  सन् १९६५ र १९७१ मा भएको भारत र पाकिस्तानको युद्धमा मिग-२१ विमानको प्रयोग गरिएको थियो । सन् १९७१ भारतीय एमजीजी चेन्गदू एफ विमानलाई खसालेको थियो । 

मिराज २००० र यसको विषेशता

मिराज-२००० डासने विमानन कम्पनी फ्रान्सद्वारा निर्मित एक राज्यको अत्याधुनिक लडाकु विमान हो । यो त्यहि कम्पनी हो जसले रँफाल लडाकू विमान बनाएको थियो । मिराज-२००० को लम्बाई ४७ फिट र तौल ७५०० किलो हुन्छ । यसले अधिकतम प्रति घण्टा २ हजार किलोमिटरमा उडान गर्न सक्छ । मिराज-२०००० १,३८०० गोला बारूदसहित २'३३६ किलोमिटरको गतिमा उड्न सक्छ । 

डबल इन्जिनयुक्त मिराज-२०००, चौँथो पीढी बहुलक लडाकु विमान र मक २ हो  । पहिलो पटक भारतले यो ८० को दशकमा किन्ने र आदेश दिएको थियो । कार्गिल युद्धमा मिग-२१सँगै मिराज-२००० विमानले पनि महत्तवपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । 

सन् २०१५ मा कम्पनिले अपग्रेडेड मिराज-२००० लडाकू विमान भारतीय वायुसेनालाई दिएको थियो । यी अपग्रेड गरिएका विमानहरूसँग नयाँ रेडारहरु र विद्युतीय प्रणालीहरु छन्, जसले आगो र यी विमानहरूको पुनः क्षमता क्षमतामा ठूलो वृद्धि गरेको छ।

फ्रान्सले मात्र यस विमानलाई भारतलाई बेच्न सकेनन्, तर आजको हवाई शक्तिले ९ वटा देशको वायुसेनाले यसको प्रयोग गर्छन् । 

मिराज-२००० मा दुईवटा इन्जिनहरु छन् । एक इन्जिन हुनुको कारण, लडाकु विमानको तौल कम हुन्छ र यसको मूवमेन्टमा सजिले हुन्छ । तर, धेरै चोटि इन्जिन फेल भएर विमान दुर्घटना हुन सक्ने आशंका गरिएको छ । यो स्थितिमा यदि लडाकु विमानमा एकभन्दा धेरै इन्जिन भयो भने एक इन्जिन फेल भयो भने पनि अर्को इन्जिनले काम गरिरेको हुन्छ । यसले दुवै पाइलट र विमान सुरक्षित रहन्छन् । 

दुई इन्जिनको कारण, मिराज-२००० को दुर्घटनाको सम्भावना धेरै कम हुन्छ । मिराज-२००० विमानले एकै पटक धेरै कामहरु गर्न सक्छ । एउटाभन्दा धेरै बम वा मिसाइल एकैपटकमा खसाल्न सक्छ । यो दुश्मनलाई सजिलै सँग लड्न सक्षम र योग्य छ । 

मिराज लडाकु विमान DEFA 554 आटोकैन भन्दा कम छ, जसमा ३० मिमि रिवाल्वर प्रकार को ताप  हो । यो तोप १२०० बाट १८०० राउण्ड प्रति मिनेट दरमा आगो निल्न सक्छ एकै समयमा, यो एक समयमा 6.3 टन पट्टी सम्म पुग्न सक्षम छ।

यी विमानहरु आकाशबाट आकाशमा वार गर्ने र आकाशबाट जमिनमा खसाल्ने मिसाइल, लेजर गाइडेड मिसाइल लग्नमा सक्षम छन् ।