राजकुमारको ‘किवाहाङ’मा ब्रिटिस गोर्खाहरुको कथा

काठमाडौं । साब्लाबुङ पुस्तकालय अभियानका अध्यक्ष राजकुमार राई उपन्यास ‘किवाहाङ’ लिएर पाठकमाझ आएका छन् । ६ दशकअघि ब्रिटिस गोर्खा (लाहुरे)हरूले भोगेका घटनामा आधारित यो कृति अभियानले नै प्रकाशन गरेको हो ।

संखुवासभा घर भई हङकङमा बसोबास गर्दै आएका साहित्यकार राईको उपन्यास काठमाडौंमा विमोचन गरिएको छ । लेखक तथा विश्लेषक डा.सुरेन्द्र केसी, पूर्वसचिव दिनेश अधिकारी, संगीतकार बुलु मुकारुङ, साहित्यकारहरू रामकृष्ण बान्तवा, माया ठकुरी, किशोर पहाडी र गीता रेग्मीले उक्त औपन्यासिक कृति सार्वजनिक गरेका हुन् ।

यस उपन्यासमा लेखक राईले ब्रिटिस सेवाप्रति गौरव नगरेको बरु आलोचनात्मक रूपमा हेरेको पाइएको विश्लेषक डा. केसीले सुनाए । ‘ब्रिटिस सेवामा लाग्ने अधिकांश मानिसहरूले यसमा गौरव गरेको नै मैले सुनेको छु । तर, उहाँको यसमा आलोचनात्मक दुष्किोण पाएँ । यस्तो कसरी भयो ? मैले त्यो बुझिनँ । हामीलाई दुरुपयोग नै गरेको छ भन्ने खालको छ’, उनले भने, ‘वास्तवमा अंग्रेजहरूले हामीलाई सही काम गराएको होइन । गलत काम नै गराएको हो ।’

मलाया, सिंगापुर, हङकङ र ब्रिटेनका प्रत्येक घुम्ती र गल्छेडाहरूलाई खाँदबारी (संखुवासभा), तुम्लिङटार, घोपा क्याम्प, फुस्रे र हिलेसँग जोड्न खोजेको पाइएको उनले सुनाए । 

किवाहाङ पात्रलाई पौराणिकतासँग जोड्न खोजेको टिप्पणी डा. केसीले गरे । ‘यो किवाहाङ भनेको उहाँ आफैँ हो । उहाँ आफूलाई बाघजस्तो सम्झिनुहुन्छ । किरात सभ्यता बिर्सिनुभएको छैन । किरात समुदायका साथीले यलम्बरलाई कहिल्यै पनि बिर्सिनु हुँदैन । यो कुरालाई उहाँले जोड्न खोज्नुभएको छ’, उनले भने, ‘म बाघ हुँ र राजा हुँ । यो भएन भने मान्छे कसरी दिनहीन हुँदो रहेछ । यो कुरालाई उहाँले भन्न खोज्नुभएको छ ।’

गोर्खाहरूको आन्दोलन, उनीहरूलाई कसरी विभेद भयो, कसरी पठायो भन्ने विषयमा लामो समयदेखि अनुसन्धान गर्दै आएको उपन्यासकार राईले सुनाए । यूके, हङकङमा बसोबास गर्दै आएका लाहुरे (भूपू गोर्खा सैनिक)ले लेखिरहेका युद्ध साहित्यमा वर्तमान मात्रै समेटिरहेको उनको भनाइ थियो । ‘गोर्खाहरू विश्वयुद्धमा कसरी गए ? ५२ लाख नेपालको जनसंख्या भएकोमा ८ लाख मान्छेहरू किन मर्न गए विश्वयुद्धमा ? यो धेरै कुरा मान्छेहरूलाई थाहा छैन’, उनले भने, ‘तत्कालीन शासकले समाउँदै पठाएको हो नि !’

‘त्यत्रो’ मान्छे (नेपाली) मर्दाखेरि कुनै साहित्यकार, पत्रकारले पनि नलेखेको गुनासो उनले गरे । विश्वयुद्धका पीडित पक्ष (देश)ले क्षतिपूर्ति पाए पनि सबैभन्दा धेरै मर्ने गोर्खालीले नपाएको उपन्यासकार राईले खुलाए । बरु ब्रिटिसले गोर्खाको हितका लागि पठाएको रकमबाट राणा शासकले दरबार बनाएको उनको भनाइ थियो ।

‘६० वर्ष अगाडिको कुराहरूलाई आख्यानमा ल्याउँदा के होला भन्ने भयो । इतिहास लेख्यो भने हेर्नुहुन्न, यो लाहुरेको रैछ भनेर । अलिकति उपन्यास फूलबुट्टा भरेर चाहिँ मान्छेहरूले हेर्छन् भन्ने हिसाबले यसलाई छिराएको हो’, उनले भने ।

संखुवासभा–काठमाडौं जर्नालिस्ट एसोसिएसनले आयोजना गरेको कार्यक्रममा पुस्तकालय अभियानमा संलग्न पुस्तक दातालाई सम्मान गरिएको थियो । अभियानका नेतृत्वकर्तासमेत रहेका राईका अनुसार १७ ठाउँमा पुस्तकालय पुर्‍याउँदा ४० हजारभन्दा बढी पुस्तक पुर्‍याइएको छ । यस अवधिमा ७१ जना दाताबाट १७ हजार ४ सय पुस्तक प्राप्त भएको उनले सुनाए ।

साब्लाबुङ साहित्यिक पत्रिकाका सम्पादक/प्रकाशक रहेका उनी हङकङ साहित्यिक साझा शृंखलाका संस्थापकसमेत हुन् ।