भारतीय केन्द्रीय बैंकका गभर्नरको नजरमा नेपाल राष्ट्र बैंकका पाँच ठुला चुनौती

काठमाडौं । भारतीय केन्द्रीय बैंक (आरबीआई) का गभर्नर शक्तिकान्त दासले नेपाललगायत विश्वका केन्द्रीय बैंकका २१ औँ शताब्दीका पाँच ठुला चुनौती औँल्याएका छन् । जलवायु परिवर्तन, निरन्तर भूराजनीतिक अस्थिरता र भू–आर्थिक खण्डीकरण, प्रविधि, फिनटेक आविष्कारहरू र कृत्रिम बुद्धिमत्ता र वित्तीय सेवाहरूमा मेसिन लर्निङ उपकरणहरू विश्वका केन्द्रीय बैंकका लागि २१औँ शताब्दीको प्रमुख चुनौती रहेको उनको विश्लेषण छ ।

नेपालका प्रथम गभर्नर हिमालयन शम्शेर जबराको स्मृतिमा आयोजित कार्यक्रममा आफ्नो प्रस्तुति दिन आएका उनले जलवायु परिवर्तन ठुलो चुनौतीको रूपमा देखा परिरहेको भन्दै यसलाई समयमै सम्बोधन नगरिए प्रणालीगत जोखिम बन्ने बताएका छन् । 

उनले भनेका छन्, ‘गम्भीर हावापानी वा मौसम सम्बन्धित घटनाहरू, जुन अधिक बारम्बार र तीव्र हुँदै गइरहेको छ, ले केन्द्रीय बैंकको मूल्य र वित्तीय स्थायित्वको मूल जनादेशलाई प्रभावित पार्न सक्छ । परिस्थितिलाई नै प्रभाव पार्न सक्ने भएकाले व्यवसाय नै प्रभावित हुँदा ऋणी र बैंक प्रभावित हुन सक्छन् ।’ 

उनले निरन्तर भूराजनीतिक अस्थिरता र भू–आर्थिक खण्डीकरणले केन्द्रीय बैंकहरूका लागि चुनौतीपूर्ण चुनौतीहरू खडा गर्ने पनि बताएका छन् । विगतका केही घटनाले यस्तो देखाएकाले केन्द्रीय बैंकहरू सतर्क रहेर यस प्रकारका चुनौतीहरुको सामना गर्न उचित रणनीति बनाउनुपर्ने उनको भनाइ छ । 

उनले प्रविधि आजको अर्को प्रमुख चुनौती रहेको बताउँदै भनेका छन्, ‘यसले वित्तीय सेवा क्षेत्रमा परिवर्तन ल्याइरहेको छ । परम्परागत बैंकिङ प्रणाली अभूतपूर्व भएको छ । कोभिड त्यसको एउटा ज्वलन्त उदाहरण हो, भारतलगायतका देश डिजिटल वित्तीय पूर्वाधारको लाभ उठाउन सफल भए पनि केही देशहरू प्रभावित भए ।’

चौथो चुनौतीका रूपमा उनले फिनटेक आविष्कारहरूले पारेको प्रभावलाई लिएका छन् । उनले भनेका छन्, ‘यस यात्रामा केन्द्रीय बैंकहरूका लागि चुनौती डिजिटल आविष्कारलाई अगाडि बढाउनु हुनेछ । थप कुशल, विवेकपूर्ण र स्थिर वित्तीय प्रणालीतर्फ, विश्वसनीय रूपमा आफ्नो ट्र्याक रेकर्डमा थप निर्माण गर्दा मूल्य र वित्तीय स्थायित्वको रक्षक केन्द्रीय बैङ्कहरू पनि हुनेछन् । डिजिटल ऋणदाताहरूको नियमन र पर्यवेक्षणका मुद्दाहरूको सामना गर्न केन्द्रीय बैक तयार रहनुपर्नेछ ।’ 

उनका अनुसार पाँचौं चुनौती आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको आगमनसँग सम्बन्धित छ । उनले भनेका छन्, ‘वित्तीय सेवाहरूमा मेसिन लर्निङ उपकरणहरू प्रयोगको दायरा केन्द्रीय बैंकिङ र वित्तीय सेवाहरूमा ठुलो छ ।  यसले डाटा गोपनीयता, एल्गोरिदमिक पूर्वाग्रह र चुनौतीहरू पनि खडा गर्दछ । यसका लागि केन्द्रीय बैंकहरु तयार रहनुपर्ने हुन्छ ।’