मिथेन ग्यास नियन्त्रणका लागि गाईवस्तुको चमत्कारिक उपचारको खोजी गर्दै वैज्ञानिक

डेभिस । गाईको पेटबाट निस्किने मिथेन ग्यास नियन्त्रणका लागि चमत्कारिक उपचारको विकल्प वैज्ञानिकहरूले खोजेका छन् । एक अमेरिकी वैज्ञानिकले दुई महिनाको थिङ १ नामक बाच्छोको मुखबाट पेटसम्म एउटा लामो नलीलाई पठाएर बस्तुको पेटमा उत्पादन हुने शक्तिशाली हरितगृह ग्याँस (मिथेन) नियन्त्रणका लागि एक अनुसन्धान बढाएका छन् ।

युनिभर्सिटी अफ क्यालिफोर्निया, डेभिसका विद्यावारिधीको अनुसन्धानकर्ता पाउलो डे मेओ फिल्होले गाईको आन्द्राको ब्याक्टेरियालाई कम वा कुनै मिथेन उत्सर्जन गर्ने गरी एक गोली विकास गर्ने महत्वाकांक्षी प्रयोगको हिस्साका रूपमा अनुसन्धानलाई अघि बढाएका हुन् । जीवाश्म ईन्धन उद्योग र केही प्राकृतिक स्रोतहरूले मिथेन उत्सर्जन गर्दछ । गाईवस्तुको पेटबाट हुने उत्सर्जनको मात्राको कारण पशु पालन पनि एक प्रमुख जलवायु चिन्ता विषय बनेको छ ।

युसी डेभिसका पशु विज्ञानका प्राध्यापक इर्मियास केब्रेबले भने, ‘हामीले अहिलेसम्म गरेको (विश्वव्यापी) तापक्रममा भएको वृद्धिको लगभग आधा हिस्सा मिथेनका कारण भएको छ ।’ जलवायु परिवर्तनमा कार्बन डाइअक्साइडपछि मिथेन दोस्रो सबैभन्दा बढी प्रभाब पार्ने तत्व हो । यो कार्बन डाइअक्साइडभन्दा छिटो बिग्रन्छ तर अधिक शक्तिशाली छ ।
केब्रेबले भने, ‘मिथेन वायुमण्डलमा करिब १२ वर्षसम्म रहन्छ भने कार्बन डाइअक्साइड सदियौँसम्म कायम रहन्छ । यदि हामीले अहिले नै मिथेन घटाउन थाल्यौँ भने तापक्रममा यसको धेरै छिटो प्रभाव देख्न सक्छौँ ।’

उनी आंशिक रूपमा पचाइएको खाना भएको पेटको पहिलो भागबाट फिल्होले थिङ १ को रुमेनबाट तरल पदार्थ निकाल्न ट्यूबको प्रयोग गर्छन् । रुमेन तरल पदार्थको नमूना प्रयोग गरेर वैज्ञानिकहरूले हाइड्रोजन (जसलाई गाईले पचाउँदैन तर यसको साटो बाहिर निस्कन्छ) लाई मिथेनमा रूपान्तरण गर्ने सूक्ष्मजीवाणुहरूको अध्ययन गरिरहेका छन् । उटा गाईले वा(१००किलोग्राम)मिथेन ग्यास फ्याँक्छ । थिङ १ र अन्य बाच्छाहरूले मिथेन उत्पादन कम गर्न समुद्री माछा पूरक आहारको रूपमा प्राप्त गर्छन् ।

मिथेन उत्पादन गर्ने भोकाएका ब्याक्टेरियालाई स्रोतका रूपमा प्रयोग गर्दै वैज्ञानिकहरूले हाइड्रोजनलाई भिजाउने आनुवंशिक रूपले परिमार्जित सूक्ष्म जीवाणुहरू प्रस्तुत गरेर समान परिणामहरू प्राप्त गर्ने आशा गरेका छन् । यद्यपि, टोली सावधानीपूर्वक अघि बढेको छ । यूसी डेभिस ल्याबका सञ्चालक म्याथियास हेसले भने, ‘हामी मिथेन बनाउने ब्याक्टेरिया हटाएर मात्र मिथेन उत्पादनमा कटौती गर्न सक्दैनौं, किनकि हाइड्रोजनले जनावरलाई हानि पुर्‍याउने हदसम्म जम्मा हुन सक्छ ।’

उनले भने, ‘जीवाणुहरू एक प्रकारको सामाजिक जन्तु हुन् । उनीहरु सँगै बस्न रुचाउँछन् । तिनीहरूले एक अर्कालाई अन्तरक्रिया गर्ने र प्रभाव पार्ने तरिकाले इकोसिस्टमको समग्र कार्यलाई असर गर्दछ । तिनीहरूले एक अर्कालाई अन्तरक्रिया गर्ने र प्रभाव पार्ने तरिकाले इकोसिस्टमको समग्र कार्यलाई असर गर्दछ ।’ हेसका विद्यार्थीहरूले पेटमा सूक्ष्मजीवहरूको जीवन अवस्थालाई हलचलदेखि तापक्रमसम्म पुनरुत्पादन गर्ने बायोरिएक्टरमा विभिन्न सूत्रहरू परीक्षण गर्छन् ।

यो परियोजना यूसी डेभिसका साथै यूसी बर्कलेको इनोभेटिभ जिनोमिक्स इन्स्टिच्युट (आईजीआई)मा भइरहेको छ ।
आईजीआईका वैज्ञानिकहरूले मिथेन उत्पादन गर्ने सूक्ष्मजीवाणुहरूलाई विस्थापित गर्न आनुवंशिक रूपमा परिवर्तन गर्नसक्ने आशा गरेका छन् । यूसी डेभिसमा परिमार्जित सूक्ष्मजीवहरू त्यसपछि जनावरहरूमा परीक्षण गरिनेछ ।

‘हामी मिथेन उत्सर्जन कम गर्न मात्र नभई खाना पचाउने खोजीमा पनि अनुसन्धान प्रयास गरिरहेका छौँ,’ केब्रेबले भने, ‘हाइड्रोजन र मिथेन दुवै ऊर्जा हुन्, र त्यो ऊर्जा कम गर्दा यसलाई अर्कै चीजमा पुनर्निर्देशित गर्न सकिन्छ । हामीसँग एकै समयमा राम्रो उत्पादकत्व र कम उत्सर्जन गर्ने विकल्प आउनेछ ।’ अन्तिम लक्ष्य जीवनको सुरुमा प्रशासित एकल–खुराक उपचार हो, किनकि अधिकांश पशुहरू स्वतन्त्र रूपमा चराउँछन् र दैनिक पूरकहरू प्राप्त गर्न सक्दैनन् ।

तीनै वटा अनुसन्धान टोलीलाई सफलता हासिल गर्न सात करोड अमेरिकी डलर र सात वर्षको समय दिइएको छ । केब्रेबले लामो समयदेखि दिगो पशुधन अभ्यासहरूको अध्ययन गर्नुभएको छ र पृथ्वीको वातावरणकोे सुरक्षाका लागि मासुको खपत कम गर्न आह्वान गरेका छन् ।

विकसित मुलुकका स्वस्थ वयस्कका लागि यसले काम गर्न सक्ने स्वीकार गर्दै उनले इन्डोनेसियाजस्ता देशलाई इंगित गर्दे भने, ‘सरकारले मासु र दुग्ध उत्पादन बढाउन खोजिरहेको छ किनभने पाँच वर्षमुनिका २० प्रतिशत बालबालिका पुड्कोपनबाट पीडित छन्, हामी उनीहरूलाई मासु नखान भन्न सक्दैनौं ।’