नेपाली चेली खोज्न भारतमा ‘अपरेशन’

काठमाडौं । जोखिमपूर्ण यात्रामा वैदेशिक रोजगारीमा जान निस्केका महिलाको तथ्याङ्क केलाउँदा नेपालगञ्ज नाका सधैं चर्चामा आउँछ । सधैं भीडभाड हुने यो नाकालाई दलालले महिलालाई भारत तथा खाडी मुलुकमा पु¥याउन प्रयोग गर्दैआएका छन् । नुवाकोट, सिन्धुपाल्चोक, धादिङ लगायत जिल्लाका थुप्रै महिला तरकारी किन्न रुपैडिहा जान लागेको बहानाबाजीकै क्रममा पक्राउ खाने गरेका छन् ।

भारतका कोठी तथा खाडी मुलुकबाट उद्धार गरिएका अधिकाँश महिलाले नेपालगञ्ज नाका हुँदै गएको बयान दिने गरेका छन् । भारतको कोठीबाट नेपाली चेलीको उद्धार गरेर फर्काउनु कम्ती चुनौतीपूर्ण छैन । बेचिएका र जोखिममा परेका चेली फर्काउन नेपाल र भारतबीच सन्धि सम्झौता छैन । त्यस्तै, कोठी सञ्चालकको स्थानीय प्रहरीसँग हुने साँठगाँठका कारण उद्धारका लागि पुग्नेहरुलाई असफलता हात लाग्ने र सुरक्षा दृष्टिकोणले पनि जोखिम हुने गरेको छ ।

मानव बेचबिखनविरुद्ध क्रियाशील संस्था माइती नेपालले भारतका विभिन्न ठाउँमा खोजी ‘अपरेशन’ सञ्चालन गरी एक वर्षमा ५४ जनालाई फर्काएको छ । माइती नेपाल नेपालगञ्जले आर्थिक वर्ष २०७५-७६ मा ५७ चेलीको विदेशी भूमिबाट उद्धार गरेको छ जसमा तीन जना तेस्रो मुलुकका रहेका छन् । माइती नेपाल चेलीहरुको उद्धार गर्न आफ्नै संयन्त्रमार्फत भारतको नयाँ दिल्ली, आगरा, मेरठ, इलाहाबाद लगायतका स्थानमा पुगिरहेको हुन्छ ।

माइती नेपाल नेपालगञ्जका क्षेत्रीय संयोजक केशव कोइराला धेरै पटक चेलीहरु खोज्न भारत पुगेको बताउँदै भन्नुहुन्छ – “नेपाली चेली बेचिएका स्थानहरुमा रेकी गरेर चेली भएको सुनिश्चित भएपछि भारतस्थित सङ्घ, संस्था र स्थानीय प्रहरीको सहयोगमा छापा मार्ने गरेका छौं । सूचना चुहिँदा कतिपय बेला सोचेजस्तो सफलता हात नपर्ने पनि हुने गरेको छ ।” माइती नेपालले सूचना चुहिने जोखिमले स्थानीय प्रहरीभन्दा माथिल्लो तहको प्रहरीसँग छापा मार्ने कार्यका लागि सहयोग लिने गरेको छ ।

भारतका कोठीमा छापा मार्दा माइती नेपालको टोली आफैं खोजीका लागि सक्रिय हुने गरेको छ । कोठीमा बेचिएका युवतीहरु चाहेर पनि सजिलै फर्कन सक्ने अवस्था हुँदैन । संयोजक कोइराला कोठीमा छापा मार्दा उनीहरुलाई च्यानल गेटभित्र थुनेर राख्ने र प्रहरी आउने सूचना पाएमा सुरुङ्गभित्र लुकाएर राख्ने गरेको पाइएको अनुभव सुनाउनुहुन्छ । “कोठीमा भोगेको नारकीय जीवन सबैले थाहा पाउने भय र कोठी सञ्चालकको धम्कीका कारण कतिपय उद्धारलाई अस्वीकार गर्न खोज्छन्,” उहाँले भन्नुभयो – “त्यसैले हामी उनीहरुलाई काउन्सिलिङ, कानूनी उपचार र पुनःस्थापनामा पनि सहयोग गर्छौं ।”

माइती नेपालले चेलीहरुको उद्धारपछि भारतस्थित सरकारी आश्रयस्थलमा राख्ने गरेको छ । “कोठी सञ्चालकविरुद्ध कानूनी कारवाही र क्षतिपूर्तिका लागि समेत भारतमा सहजीकरण गर्दैछौँ” उहाँले भन्नुभयो । माइती नेपालले श्रम र यौनशोषणमा परेकाहरुको उद्धार गर्दैआएको छ । माइती नेपालले आव २०७४-७५ मा ५२, २०७३-७४ मा ५१, २०७२-७३ मा २६, २०७१-७२ मा १९, २०७०-७१ मा ३१, २०६९-७० मा १४ र २०६८-६९ मा चारजनाको उद्धार गरेको छ । माइती नेपाल नेपालगञ्जले भारत प्रवेश गर्ने नाकामा निगरानी गर्दै जोखिमपूर्ण यात्रा गर्नेहरुको उद्धार गर्दै आएको छ ।

उद्धार गरिएकाहरुलाई आवधिक गृहमा समेत राख्ने गरेको छ । आव २०७५-७६ मा ९०२ जनालाई माइती नेपालले सीमाबाट उद्धार गरी आवधिक गृहमा पठाएको थियो । उसले आव २०७४-७५ मा ९३०, २०७३-७४ मा १ हजार १२७, २०७२-७३ मा ८५०, २०७०-७१ मा ४०४ जनालाई उद्धार गरी आवधिक गृहमा राखेको थियो । माइती नेपालले आव २०७५-७६ मा ३५१ जनालाई नेपाल–भारत सीमाबाटै परामर्श दिई घर फर्कायो । त्यसअघिको आवमा २८८ जनालाई माइती नेपालले सीमा क्षेत्रबाट फर्काएको थियो ।

घरपरिवारलाई थाहा नदिएर वा कतिपय सल्लाहले गएकाहरू केही महिनापछि सम्पर्कमा नआउने र आफन्तले त्यस्ता महिलाको खोजतलाश तथा उद्धारका लागि निवेदन दिने गरेको संयोजक कोइरालाले जानकारी दिनुभयो । विपन्न, निरक्षर, पारिवारिक सम्बन्ध राम्रो नभएका, दुःख पाएका र कतिपयलाई विवाहको नाटक गरेर दलालले भारत तथा खाडी मुलुकमा पु¥याउने गरेका छन् । आफ्नै ठाउँमा दुःखले बाँच्नुभन्दा खाडीमा गएर काम गरेमा पैसा कमाइन्छ भन्ने मानसिकताले दलालको पछि लाग्ने धेरै छन् । घरमा पनि दुःख पाएकै छौँ, खाडीमा गए त यहाँ भन्दा के नै दुःख होला र भन्ठानेर दलालको पछि लाग्नेको पनि कमी छैन ।

“त्यसरी अवैधानिक तरीकाले खाडी मुलुकमा जाँदा धेरै महिलाले दुःख पाएका छन्,” उहाँले भन्नुभयो – “भारतीय शहरमा बेचिने महिला पनि सामाजिक सञ्जाल र मोबाइल फोनबाट सम्बन्ध जोडिएका धेरै छन् ।” खाडी जाने र नक्कली प्रेमको फन्दामा देश छाड्न खोज्ने अबोध महिलालाई छेक्न नेपालगञ्ज नाकामा प्रहरीसहित आधा दर्जन मानव बेचबिखनविरुद्ध काम गर्ने संस्थाले काम गरिरहेका छन् ।

त्यति हुँदाहुँदै पनि महिलालाई यो नाकाबाट भारत र भारत हुँदै खाडी मुलुक पु¥याउने दलाल अझै पनि सक्रिय रहेको प्रहरीको भनाइ छ ।
जोखिमपूर्ण यात्रामा वैदेशिक रोजगारीमा जान निस्केका महिलाको तथ्याङ्क हेर्दा नेपालगञ्ज नाका सधैं अगाडि देखिएको छ । भारतका कोठी तथा खाडी मुलुकबाट उद्धार गरिएका अधिकाँश महिलाले आफूहरु नेपालगञ्ज नाका हुँदै गएको बयान दिने गरेका छन् ।

दलालको राम्रो काम र दामको झूठो आश्वासनमा परेर भारत तथा खाडी मुलुक गएका महिला लामो समय आफन्तको सम्पर्कमा नआएपछि घरपरिवारले मानव बेचबिखनविरुद्ध काम गर्ने सङ्घसंस्था र प्रहरीमा खोजीका लागि निवेदन दिने गरेका छन् । पछिल्लो समयमा दिल्ली महिला आयोग, भारतीय प्रहरी, नेपाली दूतावास, मानव बेचबिखनविरुद्ध काम गर्ने सङ्घसंस्थाले भारतीय कोठीबाट उद्धार गरिएका अधिकाँश महिलालाई आफन्त तथा नक्कली मायाजालमा पार्नेले त्यहाँ पु¥याएको पाएका छन् ।