खसोग्जीको हत्या : के सलमानले नै हत्याका लागि अनुमति दिएका हुन् ?

काठमाडौं । साउदी पत्रकार जमाल खसोग्जीको हत्यासँग जोडिएको अमेरिकी गोप्य रिपोर्ट सार्वजनिक हुनु मध्यपूर्वका शक्तिशाली व्यक्ति साउदी अरबका युवराज मोहम्मद बिन सलमानको ताकत, प्रतिष्ठा र अन्तर्राष्ट्रिय हैसितमा एक झट्का जस्तै हो ।

रिपोर्टमा खसोग्जीको हत्याका लागि सलमानले नै अनुमति दिएको उल्लेख छ । यस घटनाको असर आउनेवाला धेरै दशकसम्म पश्चिमी देश र साउदी अरबको आपसी सम्बन्धमा देखिनसक्छ ।

यस हत्यामा मोहम्मद बिन सलमान उर्फ एमबीएसको संलग्नता रहेको विषय बाहिरिएसँगै पश्चिमी देशका नेताहरुलाई उनीसँग सार्वजनिक रुपमा तथा व्यक्तिगत सम्बन्ध राख्न मुस्किल हुनेछ । तर, यसका बाबजुद मोहम्मद बिन सलमान लामो समयसम्म साउदीको सत्तामा रहने देखिएको छ । उनी केवल ३५ वर्षको भए र साउदी अरबका युवाहरुमाझ उनको लोकप्रियता निकै छ । यसको एक कारण देशभक्ती हो र दोस्रो नागरिकको स्वतन्त्रतामाथि लगाइएका धेरै प्रतिबन्धहरु हटाउने कार्य हो ।

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले एमबिएसको साटो साउदीका राजा सलमानसँग सम्बन्ध राख्न चाहेको संकेत दिइसकेका छन् । तर राजा र युवराजबीच निकै नजिकको सम्बन्ध छ र दुईबीच फरक व्यवहार गर्नु बेमाइनीको कुरा हुनेछ । ८५ वर्षका राजा सलमानको स्वास्थ ठिक छैन । उनले पहिल्यै आफ्ना धेरैजसो अधिकार एमबिएसलाई दिइसकेका छन् ।

खसोग्जी हत्याको सनसनीपूर्ण टेप : 
पश्चिमा देशका खुफिया एजेन्सीहरुलाई युवराजको सम्बन्ध खसोग्जी हत्याकाण्डसँग जोडिएको छ भन्ने लामो समयदेखि थाहा थियो । यद्यपी, यस कुरालाई सार्वजनिक गरिएको थिएन ।

अमेरिकी गुप्तचर निकाय सिआईएकी पूर्वनिर्देशक गिना हैस्पेलले टर्कीको राजधानी अंकारामा पुगेर यो टेप सुनेकी थिइन् । हैस्पेल जब अंकारा पुगिन्, तब टर्कीका गुप्तचर अधिकारीहरुले खसोग्जीको अन्तिम क्षणका सनसनीपूर्ण अडियो टेप सुनाएका थिए ।

यस टेपमा खसोग्जीले टर्कीस्थित साउदी दूतावासभित्र साउदी अरबद्धारा पठाइएका एजेन्टहरुले कसरी आफ्नो गला दबाएका थिए र कस्तो संघर्ष गर्नुपरको थियो भनेर बोलेका छन् ।

साउदी दूतावासभित्र टर्कीका गुप्तचरहरुले रेकर्डिङ गर्नु कुटनीतिक रुपमा गलत व्यवहारको उदाहरण हा । यद्यपी, खसोग्जीको घृणित हत्या हेर्दा यस हर्कतलाई खासै ठूलो मानिएन । पश्चिमा देशहरुका गुप्तचर एजेन्सीहरुलाई पनि यो रेकर्डिङ दिइयो । अमेरिकी अधिकारीहरुले त्यसयता यस घटनामा एमबिएस संलग्न रहेको निष्कर्ष निकालेका छन् । अमेरिकाको निकट सहयोगी साउदी अरबलाई बदनामीबाट बचाउन सकियोस् भनेर डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति रहदाँसम्म यस गोप्य रिपोर्टलाई बाहिर आउन दिइएन । यद्यपी, अब सुरक्षा कवच हटिसकेको छ ।

अमेरिकाको रोजाई होइनन् एमबिएस : 

साउदी अमेरिकाको युवराजका लागि अमेरिकाले एमबिसलाई समर्थन गरेको थिएन । अमेरिका चाहन्थ्यों, राजकुमार मोहम्मद बिन नायेफ आगामी राजा बनुन् ।

सत्ताको दौडमा नायेफ नै सबैभन्दा अघि थिए । यद्यपी, २०१७ मा एमबिएसले उनलाई हटाइदिए । त्यसयता अहिले उनी हिरासतमा छन् । उनीविरुद्ध भ्रस्टाचार र युवराजविरद्ध षडयन्त्र गरेको आरोप छ । यद्यपी नायेफको परिवारले यस आरोप अस्विकार गरेको छ ।

वर्षौसम्म नायेफ साउदी शाही परिवारमा अमेरिकाका सबैभन्दा ठूला सहयोगी रहे । गृहमन्त्रीका रुपमा उनले अलकायदाको अतिवाद समाप्त गर्नमा सफलता पाएका थिए । आफ्ना गुप्तचर प्रमुख साद अल–जाबरीसँग मिलेर नायेफले सिआईएसँग नजिकको सम्बन्ध स्थापित गरेका थिए । अल–जाबरी अहिले क्यानेडामा निर्वासित जीवन बिताइरहेका छन् र उनले युवराज एमबिएसमाथि हत्या प्रयासको आरोप पनि लगाएका छन् । जाबरीका अनुसार एमबिएसले उनलाई मार्नका लागि एक दस्ता नै पठाएका थिए, यस्तोमा सिआईएसँग वर्तमान युवराजको सम्बन्ध सहज रहेको प्रस्टै छ ।

सिआईएलाई अहिले पनि साउदी शाही दरबारमा राम्रो सम्बन्ध बनाउनु छ । अलकायदा र आईएसको विश्वव्यापी अतिवादको खतरा अझै समाप्त नभएकाले पनि सिआईएका लागि यो जरुरी छ । यद्यपी, सिआईएले नायेफजस्तै गम्भिर, धैर्यशाली र सुरक्षित व्यक्तीसँग काम गर्नलाई प्राथमिकता दिएको छ, र एमबिएसजस्ता जे पनि गर्नसक्ने सन्की व्यक्तिसँग काम गर्न चाहेको छैन ।

ईरानका लागि मौका : 
साउदी अरब र अमेरिकाको सम्बन्धमा पैदा हुने कुनै पनि खटपट साउदीको क्षेत्रीय दुश्मन ईरानका लागि उपहारजस्तो हो । जानकारहरुका अनुसार वर्षौंदेखि जारी नाकाबन्दी सहेर पनि ईरानले मध्यपूर्वमा एक महत्वपूर्ण स्थान बनाएको छ ।

आफ्ना छद्म लडाकु संगठनहरुमार्फत साउदी वरपरका लेबनान, सिरिया, ईराक र यमनमा ईरानले आफ्नो रणनीतिक पहुँच बनाएको छ । जब अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले यमनको युद्धका लागि साउदीलाई अमेरिकी हतियार नदिने घोषणा गरे, तब ईरानको समर्थन पाएका हुथी विद्रोहीहरुले यस इलाकामा तत्काल फाइदा उठाए ।

त्यतिबेलादेखि नै हुथी विद्रोहीहरुले धेरै मोर्चामा सफलता हासिल गरिसकेका छन् किनकी दुश्मनसँग हतियारको संकट छ भन्ने उनीहरुलाई थाहा छ ।

दिर्घकालिन रुपमा हेर्ने हो भने यो कदमले सुरक्षा सवालमा साउदी नेतृत्वलाई नयाँ देशसँग जोडिन बाध्य गर्नसक्छ । साउदीले रुस र चीनसँग आफ्नो निकटता बढाउनसक्छ । यसबाहेक साउदीले इजरायलसँग पनि आफ्नो सम्बन्ध बढाउनसक्छ । ईरानका कारण साउदी र इजरायलले उत्तिकै भय महसुस गरेका छन् ।

• बीबीसी