भारत–क्यानडा तनाव : पश्चिमी देशहरूमा फैलिएको डर

काठमाडौं । पछिल्लो समय भारत र क्यानडाबीचको सम्बन्धमा तनाव बढ्दै गएको छ । त्यसयता पश्चिमा देशका मन्त्री र अधिकारीहरूले भारत र क्यानडाबीचको बिग्रँदै गएको सम्बन्धले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा असर नपरोस् भनेर कडा मेहनत गरिरहेका छन् ।

अमेरिका र अन्य पश्चिमी शक्तिहरू यो विवादलाई भारतबाट टाढा बनाउन चाहँदैनन् । भारत अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिको चेस बोर्डमा एक प्रमुख खेलाडी हो ।

भारतको बढ्दो प्रतिष्ठा

भारत एक उदाउँदो शक्ति मात्र होइन, यो विश्वको सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको देश हो । विश्वको पाँचौं ठूलो अर्थतन्त्र भएको देश पनि हो । पश्चिमी देशहरूले भारतलाई चीनको विरुद्धमा महत्वपूर्ण सुरक्षा ढालको रूपमा हेर्छन् ।

भारतमा भएको जि–२० शिखर सम्मेलनमा पनि यो देखियो । सम्मेलनको क्रममा जारी गरिएको संयुक्त विज्ञप्तिमा युक्रेनमा भएको आक्रमणको निन्दा गरिएको छ तर रुसको नाम भने दिइएको छैन ।

युक्रेनका पश्चिमी सहयोगीहरूले पनि यसमा सहमति जनाएका छन् । यो भनाइलाई लिएर विवाद सृजना गर्नुको साटो उनीहरूले भारतसँगको सम्बन्ध जोगाउन प्राथमिकता दिएका छ् । यद्यपि, यसले युक्रेनका केही मानिसहरूलाई पनि चिडाएको थियो ।

पश्चिमी देशहरूमा दोस्रो डर भनेको क्यानडा र भारतबीचको विवादमा केही देशहरूले पक्ष लिन थाल्नेछन् । क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडोले यही वर्ष जुनमा पश्चिमी क्यानडामा खालिस्तान समर्थक हरदीप सिंह निज्जरको हत्याको पछाडि भारत रहेको आरोप लगाएका छन् । उनको बयानपछि दुई देशबीच तनाव बढेको छ ।

विश्व राजनीतिमा भारत के गर्दैछ ?

पछिल्ला केही महिनादेखि भारतले विकासोन्मुख देशहरूमा आफूलाई नेताको रूपमा स्थापित गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । यी देशहरूलाई कहिलेकाहीं ग्लोबल साउथको रूपमा पनि प्रस्तुत गरिन्छ ।

अमेरिका र केही युरोपेली देशहरूले यी देशहरूलाई जित्न वास्तविक कूटनीतिक प्रयास गरिरहेका छन् । ती देशले उनीहरूलाई युद्धले उनीहरू र तिनका अर्थतन्त्रलाई असर गर्ने बताइरहेका छन् ।

कूटनीतिज्ञहरूले भारत र क्यानडाको बिग्रँदै गएको सम्बन्धले उनीहरूको प्रयासलाई असर नपरोस् भन्ने चाहँदैनन् । क्यानडाका विदेशमन्त्रीले जस्टिन ट्रुडोले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन र बेलायती प्रधानमन्त्री ऋषि सुनकेसँग यो विषय उठाएको बताए । हाल क्यानाडाका सहयोगीहरू उसको साथमा छन्, तर सतर्क पनि देखिएका छन् ।

के भन्छन् पश्चिमी देशहरू ?

ह्वाइट हाउसले हत्याको आरोपप्रति अमेरिका निकै चिन्तित रहेको बताएको छ । उसले क्यानडाको अनुसन्धान अगाडि बढ्नु र अपराधीहरूलाई न्यायको कठघरामा ल्याउनु महत्वपूर्ण रहेको छ ।

बेलायत र अष्ट्रेलियाजस्ता देशहरूमा जहाँ सिख समुदायको बाहुल्यता छ, त्यस्ता कूटनीतिक विवादले उनीहरूको घरेलु राजनीतिलाई प्रभाव पार्ने सम्भावना हुन्छ । बेलायतका विदेशमन्त्री जेम्स क्लेभरलीले आफ्नो देशले क्यानडाले उठाएका गम्भीर चिन्तालाई ध्यानपूर्वक सुन्ने बताएका छन् ।

उनले बीबीसीलाई भने, ‘ मैले सोमबार क्यानाडाली विदेशमन्त्री मेलानी जोलीसँग यी आरोपहरूबारे कुरा गरेको थिए । मैले क्यानडाले भनेको कुरालाई बेलायतले गम्भीरताका साथ लिएको बताए ।’

उनले भारतसँगको व्यापार वार्ता स्थगित गर्ने विषयमा केही बोल्न मानेनन् । तर बेलायतले कुनै निर्णय गर्नुअघि क्यानडाको अनुसन्धान पूरा नभएसम्म पर्खने बताएको छ । उनले भने, ‘क्यानडा र भारत दुवै बेलायतका घनिष्ठ मित्र हुन्, राष्ट्रमण्डलमा पनि सहयोगी छन् ।’

अष्ट्रेलियाको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भनेका छन्, ‘आफ्नो देश यी आरोपहरूप्रति धेरै चिन्तित छ र भारतलाई आफ्नो चिन्ताबारे जानकारी गराएको छ ।’

पश्चिमा देशहरूले के गर्दै छन् ?

तसर्थ, अहिलेको लागि पश्चिमी देशहरू पर्खने मुडमा देखिएका छन् । अनुसन्धानको प्रगतिमा उनीहरूले विशेष ध्यान दिएका छन् । केही सहयोगी देशहरूलाई क्यानाडाको खुफिया जानकारीमा पहुँच दिइन्छ । क्यानाडाको आरोपको ठोस प्रमाण फेला पर्यो भने स्थितिमा के परिवर्तन हुन्छ ?

यदि यसो भयो भने पश्चिमी देशहरूले क्यानडा र भारतमध्ये एक रोज्नुपर्नेछ । यो विधिको शासनको सिद्धान्त र राजनीतिक औचित्यलाई समर्थन गर्ने बीचको छनौट जस्तै हुनेछ । यसअघि पनि रुस वा इरान वा साउदी अरबले अन्य देशमा हत्या गरेको आरोपको पश्चिमा राष्ट्रहरूले निन्दा गरेका छन् । उनीहरू भारतलाई यो सूचीमा समावेश गर्न चाहँदैनन् ।