रामजी पौडेल
नेपालले २३८ वर्ष राजतन्त्रको शासन भोगेपछि स्वतन्त्रता, समानता र समृद्धिको खोजीमा लोकतन्त्र अंगालेको इतिहासले हामीलाई धेरै महत्वपूर्ण पाठ सिकाएको छ । राजतन्त्रले केही उचित क्षणहरू प्रदान गरे तापनि जनताको वास्तविक अपेक्षा र जीवनका आवश्यकता पूरा गर्न सकेन । लोकतन्त्रले आशा र नयाँ दिशा प्रदान गरे पनि आजका राजनीतिक दलहरू र नेताहरूले जनताको आशा र भरोसा भत्काएको देखिन्छ । पुराना र नयाँ दलहरूबिचको निरन्तर मतभेद, नेतृत्वमा स्वार्थ र अराजक शैलीले गर्दा जनता निराश र असन्तुष्ट भएका छन् । यसको कारण मात्रै राजनीतिक परिवर्तन होइन, तर व्यवस्थापन र नेतृत्वमा सुधार आवश्यक भएको स्पष्ट छ ।
प्रशासनिक सुधार र नेतृत्व परिवर्तन
सम्पूर्ण परिवर्तनका लागि हामीले सबै क्षेत्र प्रशासन, अर्थतन्त्र, कृषि, स्वास्थ्य तथा शिक्षामा ठोस सुधारको आवश्यकता महसुस गर्नुपर्छ । प्रशासनिक क्षेत्रमा प्रदेश र स्थानीय तहको संख्या अनावश्यक रूपमा बढिसकेकाले गर्दा नीति निर्णयमा ढिलासुस्ती, दुरुपयोग र खर्चिलो प्रक्रिया निम्त्याएको छ । समयानुकूल चुस्त र पारदर्शी प्रशासन निर्माण गर्न स्थानीय तह र प्रदेशको संख्या घटाउनु अत्यावश्यक हुन्छ । सरकारी कर्मचारीहरूको प्रणालीलाई पनि पुनर्संरचना गरेर दक्षता, जबाफदेहिता र डिजिटल प्रविधिको उपयोगमार्फत सेवा वितरणलाई छिटो र जनसामान्यमैत्री बनाउन सकिन्छ । यसले गर्दा प्रशासनिक प्रणाली जनतासँग नजिक र प्रभावकारी हुनेछ ।
नेपालको भविष्य केवल राजनीतिक घोषणामा होइन, व्यवहारिक सुधार र जनतासँगको वास्तविक संवादमा निहित छ । यदि हामीले प्रशासनिक, आर्थिक, कृषि, स्वास्थ्य र शिक्षा– यी सबै क्षेत्रका सुधारलाई एकीकृत दृष्टिकोणबाट अघि बढायौँ भने मात्र नेपालले समृद्धि र स्थिरताको मार्गमा ठोस प्रगति हासिल गर्न सक्छ ।
आर्थिक सुधारका मामिलामा निजी उद्योग र कलकारखानाको विकासलाई प्रोत्साहन गर्नु अति नै जरुरी छ । हालको स्थिति अनुसार लगानीमैत्री वातावरणको अभावले उद्योग स्थापना र विकासमा अवरोध ल्याएको छ । लगानीकर्तालाई स्पष्ट, स्थिर र पारदर्शी नीति प्रदान गर्दै कानुनी र प्रशासनिक झन्झटका कम गर्नुपर्छ । उद्योग उद्यमीहरूलाई सहुलियतका ऋण, अनुदान र पूर्वाधार विकासमार्फत प्रोत्साहित गर्नु, साथै क्षेत्रीय औद्योगिक पार्कहरू स्थापना गरी यातायात, बिजुली र जलजस्ता आधारभूत सेवाहरूको सुधारले नेपालको आर्थिक विकासमा नयाँ उचाइ ल्याउनेछ । यस्तो लगानीमैत्री वातावरणले विदेशी तथा स्वदेशी दुवै लगानीकर्तालाई आकर्षित गर्ने मात्र होइन, उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रतर्फको यात्रालाई द्रुत गति प्रदान गर्नेछ ।
आर्थिक प्रगति र कृषि आधुनिकीकरण
कृषि नेपालको आत्मनिर्भरता र ग्रामीण विकासको मेरुदण्ड हो । तर, परम्परागत कृषि पद्धति केवल निर्वाहका लागि सीमित रहनाले कृषकहरूलाई रोजगारी सिर्जनामा र आर्थिक समृद्धिमा टेकेर राख्न सकेको छैन । आधुनिक प्रविधि र व्यवस्थापनको उपयोगमार्फत कृषिलाई व्यावसायिक बनाउने आवश्यकता छ । सिँचाइ, भण्डारण र बजारसम्मको सहज पहुँचका लागि नवीन समाधान अपनाउनुपर्ने हुन्छ । कृषकलाई नयाँ प्रविधि र सीप तालिममार्फत सशक्त बनाउँदै कृषि उत्पादनलाई व्यावसायिक ढाँचामा परिणत गर्नुले स्वरोजगारका अवसरहरू सिर्जना गर्नेछ । साथै, जैविक कृषि र कृषि पर्यटन जस्ता नवप्रवर्तनात्मक पहलहरूले ग्रामीण अर्थतन्त्रमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।
स्वास्थ्य सेवा प्रत्येक नागरिकको आधारभूत अधिकार हो तर यो क्षेत्रमा हाल गुणस्तरीय र सहज सेवाको अभाव महसुस गरिएको छ । सरकारी अस्पतालहरूमा उपकरण तथा विशेषज्ञताको कमी, निजी अस्पतालहरूमा अत्यधिक शुल्कले गर्दा स्वास्थ्य सेवा साधारण जनताका लागि दुर्गम भएको छ । गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा सबैका लागि सुलभ बनाउने उद्देश्यले सरकारी अस्पतालहरूमा पूर्वाधार विकास, आधुनिक प्रविधिको प्रयोग र चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीहरूको संख्या वृद्धि गर्नु अपरिहार्य छ । ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रमा मोबाइल स्वास्थ्य सेवा, टेलिमेडिसिन र जनचेतना कार्यक्रममार्फत स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सुनिश्चित गर्न सकिन्छ । यसबाट जनजीवनमा सकारात्मक परिवर्तन र रोगमुक्त समाज निर्माणमा ठोस योगदान पुग्नेछ ।
सामाजिक सेवा : स्वास्थ्य र शिक्षा
शिक्षा क्षेत्रमा पनि व्यापक सुधारको आवश्यकता छ । परम्परागत किताबी ज्ञानमा आधारित शिक्षाले विद्यार्थीलाई व्यवहारिक जीवनका चुनौतीहरू सामना गर्न असमर्थ बनाएको छ । आजको प्रतिस्पर्धात्मक विश्वमा प्राविधिक, व्यावसायिक र उद्यमशीलता शिक्षा अपरिहार्य भइसकेको छ । विद्यालय, कलेज र विश्वविद्यालयहरूले पाठ्यक्रमलाई आधुनिक बनाउँदै, सीप र प्रयोगात्मक शिक्षामा जोड दिनुपर्छ । विद्यार्थीहरूलाई व्यावहारिक तालिम, इन्टर्नशिप र अनुसन्धानमा संलग्न गराउँदै शिक्षा प्रणालीलाई रोजगारीमुखी र जीवनोपयोगी बनाउने दिशा अपनाउनुपर्ने हुन्छ । साथै, ग्रामीण र पिछडिएका समुदायहरूमा डिजिटल शिक्षा र अनलाइन कक्षाको प्रवद्र्धनले शिक्षा सर्वसुलभ बनाउन सहयोग पुर्याउनेछ । यसले गर्दा सम्पूर्ण समाजलाई ज्ञानको प्रकाशमा उजागर गर्दै दीर्घकालीन राष्ट्रिय समृद्धिको मार्ग प्रशस्त हुनेछ ।
सबै परिवर्तनहरूलाई सफल बनाउन नेतृत्वमा नवाचार र जनतासँगको प्रत्यक्ष संवाद अत्यावश्यक छ । परिवर्तनका यी पाटाहरूमा प्रतिबद्धता, एकता र निरन्तर प्रयासले मात्र एक समृद्ध र स्थायी नेपाल निर्माण गर्न सकिन्छ ।
राजनीतिक सुधारका सन्दर्भमा, पुराना राजनैतिक दलहरूले अबको वास्तविकता बुझ्नुपर्छ र नयाँ पुस्तासँगको नेतृत्व हस्तान्तरणलाई गम्भीरतापूर्वक स्विकार्नुपर्ने छ । सत्ता प्राप्तिपछि नेताहरूले जनताको अपेक्षालाई ध्यानमा राखेर समाजका तर्फदारी गर्ने नीतिहरू अपनाउनुपर्ने हुन्छ । नेताहरूको विलासी जीवनशैली र व्यक्तिगत स्वार्थले नै लोकतन्त्रको सारलाई अविकसित बनाएको छ । जनताले प्रत्यक्ष रूपमा शासनमा सहभागी हुने, पारदर्शिता र जबाफदेहिता सुनिश्चित हुने व्यवस्थापनका लागि डिजिटल प्लेटफर्म र नागरिक सभाहरूलाई प्रयोगमा ल्याउनु उपयुक्त हुनेछ । यस्तो प्रत्यक्ष लोकतन्त्रका माध्यमबाट जनताको आवाज नीति निर्माणमा सुनिने र कार्यान्वयनमा प्रभाव पार्नेछ ।
समग्र सुधारको दिशा केवल नीतिगत घोषणाहरूमा मात्र निर्भर हुँदैन, कार्यान्वयन, नियमित मूल्यांकन र जनतासँगको प्रत्यक्ष संवाद मार्फत नै सफल हुनेछ । प्रशासन, अर्थतन्त्र, कृषि, स्वास्थ्य र शिक्षा– यी सबै क्षेत्रहरूमा सुधार ल्याउन सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजको समन्वय आवश्यक छ । नेपालका वर्तमान चुनौतीहरूलाई पार गर्दै प्रगतिशील, सक्षम र जनतामुखी राष्ट्र निर्माणको सपना पूरा गर्न हामीले पुरानो र अव्यवस्थित प्रणालीलाई परित्याग गरी नयाँ सोच, नयाँ योजना र नयाँ नेतृत्वलाई अवसर दिनुपर्छ । नयाँ पुस्ताको उन्मुख नेतृत्व र विचारधाराले मात्र एक समृद्ध, स्थायी र उन्नत नेपालको आधारशिला तयार गर्न सकिन्छ ।
यदि हामीले व्यवस्थापन, नीति र कार्यान्वयनका हरेक पाटोमा ठोस सुधार गर्ने हो भने मात्र लोकतन्त्रको विकल्पमा सुधार भएको भन्ने होइन, जनताको विश्वास र राष्ट्रिय समृद्धिको मार्ग प्रशस्त हुनेछ । सुधारका यी पहलहरूलाई मात्रै राजनैतिक घोषणाले होइन, व्यवहारिक कदम र जनताको सक्रिय सहभागिताले सफल बनाउन सकिन्छ । आजको नेपालमा आवश्यकता छ– सोच बदल्नु, नेतृत्व हस्तान्तरण गर्नु र पुराना स्वार्थमय धारणालाई परित्याग गर्दै जनहितमा आधारित नयाँ युगको सुरुवात गर्नु । यसरी नै नेपालले २३८ वर्षको अन्धकारपूर्ण इतिहासलाई पार गर्दै उज्यालो, समृद्ध र प्रगतिशील भविष्यतर्फ आफ्नो यात्रा अगाडि बढाउन सक्नेछ ।
समग्रमा, प्रशासनिक संरचनालाई चुस्त बनाउँदै, निजी उद्योग र लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना गर्दै, कृषिलाई व्यावसायिक दिशातर्फ मोड्दै, स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तर सुधार्दै र शिक्षा प्रणालीलाई व्यवहारिक तथा सार्वभौमिक बनाउँदै नेपालले एक नयाँ अध्याय सुरु गर्न सक्छ । यी सबै परिवर्तनहरूलाई सफल बनाउन नेतृत्वमा नवाचार र जनतासँगको प्रत्यक्ष संवाद अत्यावश्यक छ । परिवर्तनका यी पाटाहरूमा प्रतिबद्धता, एकता र निरन्तर प्रयासले मात्र एक समृद्ध र स्थायी नेपाल निर्माण गर्न सकिन्छ ।
यसरी, आजको चुनौतीलाई ध्यानमा राख्दै यदि हामीले सुधारका ठोस कदमहरू चाल्यौँ भने लोकतन्त्रको वास्तविक अर्थमा परिवर्तन र प्रगतिको नयाँ युग सुरु हुनेछ । जनताको आवाज, युवा शक्ति र नवविचारले भरिएको नेतृत्वले मात्र नेपाललाई पुराना अँध्यारो पाटोबाट बाहिर निकालेर उज्यालो भविष्यतर्फ लैजान सक्छ । अब विचारको समय आएको छ– पुरानो ढाँचालाई छोडेर नयाँ सोच, नयाँ नीति र नयाँ नेतृत्वको मार्ग अपनाउँदै हामीले एक यस्तो नेपाल निर्माण गर्नुपर्छ जहाँ लोकतन्त्र, न्याय, समृद्धि र मानवताका मूल्यहरूलाई सर्वोच्च प्राथमिकता दिइन्छ ।
नेपालको भविष्य केवल राजनीतिक घोषणामा होइन, व्यवहारिक सुधार र जनतासँगको वास्तविक संवादमा निहित छ । यदि हामीले प्रशासनिक, आर्थिक, कृषि, स्वास्थ्य र शिक्षा– यी सबै क्षेत्रका सुधारलाई एकीकृत दृष्टिकोणबाट अघि बढायौँ भने मात्र नेपालले समृद्धि र स्थिरताको मार्गमा ठोस प्रगति हासिल गर्न सक्छ । नेतृत्व र जनताको एकताले मात्र यस्तो परिवर्तन सम्भव हुनेछ, जसले भविष्यका पुस्ताहरूलाई आशा र विश्वासले भरिपूर्ण एक उज्यालो नेपालको निर्माणमा योगदान पुर्याउनेछ ।
समग्रमा, प्रशासनिक संरचनालाई चुस्त बनाउँदै, निजी उद्योग र लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना गर्दै, कृषिलाई व्यावसायिक दिशातर्फ मोड्दै, स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तर सुधार्दै र शिक्षा प्रणालीलाई व्यवहारिक तथा सार्वभौमिक बनाउँदै नेपालले एक नयाँ अध्याय सुरु गर्न सक्छ । यी सबै परिवर्तनहरूलाई सफल बनाउन नेतृत्वमा नवाचार र जनतासँगको प्रत्यक्ष संवाद अत्यावश्यक छ । परिवर्तनका यी पाटाहरूमा प्रतिबद्धता, एकता र निरन्तर प्रयासले मात्र एक समृद्ध र स्थायी नेपाल निर्माण गर्न सकिन्छ ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया